โลกปัจจุบัันเผชิิญกับมลพิิษทางอากาศจากการสััมผัสกับฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอนหรือน้อยกว่่า (PM2.5) ซึ่่งส่งผลกระทบต่่อสุขภาพและอัตราการเสียชีวิตอย่างมีนัยสำคัญ โดยเฉพาะผู้สูงอายุเป็นกลุ่มที่มีความเสี่ยงสูงเนื่องจากการเสื่อมสภาพทางสรีรวิทยาตามวัย มีโรคเรื้อรัง ระบบภูมิคุ้มกันอ่อนแอลง และข้อจํากัดในการเคลื่อนไหว ซึ่่งล้วนส่งผลให้ผู้สูงอายุมีความสามารถในการป้องกันตนเองจากการสััมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอนได้ลดลง การสััมผัสกับมลพิิษทางอากาศชนิดนี้เชื่อมโยงกับโรคทางเดินหายใจ โรคหัวใจและหลอดเลือด ปัญหาสุขภาพจิต และโรคเรื้อรังอื่น ๆ ดังนั้น ผู้สูงอายุจึงจําเป็นต้องใช้มาตรการป้องกันตนเองจากการสัมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน เพื่อลดความเสี่ยงต่่อภาวะแทรกซ้อนทางสุขภาพที่รุนแรงหรือการเสียชิีวิต มาตรการ ได้แก่ การสวมใส่หน้ากาก การติดตามค่าฝุ่น หลีกเลี่ยงกิจกรรมนอกบ้าน อยู่บ้านหรืออาคารที่มิดชิิด เปิดเครื่องฟอกอากาศ ทําความสะอาดห้องเป็นประจํา งดสูบบุหรี่ หรือกิจกรรมที่สร้างฝุ่น ดื่มน้ำสะอาดให้เพียงพอ เตรียมยาและอุปกรณ์์ที่จําเป็นให้พร้อม และสัังเกตอาการผิดปกติ อย่างไรก็ตาม ยังขาดงานวิจัยโดยตรงเกี่ยวกับพฤติกรรมการป้องกันตนเองของผู้สูงอายุจากการสััมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน รวมถึงปัจจัยที่สามารถทํานายพฤติกรรมเหล่านี้ ในบริบัทของชุมชน การระบุปัจจัยที่ทํานายพฤติกรรมดังกล่าวสามารถช่วยในการออกแบบกิจกรรมหรือโครงการเพื่อส่งเสริมพฤติกรรมการป้องกันตนเองของผู้สูงอายุในชุมชน ซึ่่งจะช่วยลด
ความเสี่ยงด้านสุขภาพที่สััมพันธ์์กับการสััมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน การวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาพฤติกรรมการป้องกันตนเองจากการสััมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอนของผู้สูงอายุที่อาศัยอยู่ในชุมชนและ 2) ระบุปัจจัยที่สามารถทํานายพฤติกรรมการป้องกันตนเองจากการสััมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอนของผู้สูงอายุที่อาศัยอยู่ในชุมชน การศึกษาภาคตัดขวางนี้ตรวจสอบปัจจัยทํานายตามแบบจําลองความเชิือด้านสุขภาพของโรเซนสโตค สเตรชเชอร์ และเบกเกอร์ กลุ่มตัวอย่าง คือ ผู้สูงอายุที่มีอายุ 60 ปี ขึ้นไปและผ่านเกณฑ์์คัดเข้า ดังต่่อไปนี้ 1) อาศัยอยู่ในตำบลหนองเต่่ามาไม่น้อยกว่่าหนึ่งปี 2) มีการรู้ปกติด้วยการทดสอบวาดนาฬิิกา (Clock Drawing Test) มีคะแนนตั้งแต่่ 6 คะแนนจากคะแนนเต่็ม 10 คะแนน 3) สามารถอ่านและเขียนภาษาไทยได้ และ 4) ให้ความยินยอมเข้าร่วมการวิจัยโดยการลงนามในแบบฟอร์มยินยอมเป็นลายลักษณ์์อักษร ขนาดตัวอย่างถูกกําหนดโดยใช้โปรแกรม G*Power ตามพารามิเตอร์ดังนี้ ขนาดอิทธิพล 0.15 ระดับนัยสำคัญทางสถิติ .05 อํานาจในการทดสอบ 0.95 และตัวแปรทํานาย 6 ตัวแปร ได้ขนาดตัวอย่างจํานวน 161 ราย กลุ่มตัวอย่างถูกคัดเลือกโดยใช้วิธีการสุ่มแบบเป็นระบบ (systematic random sampling) เครื่องมือ ประกอบด้วย 1) แบบสอบถามข้อมูลทั่วไปของผู้สูงอายุ 2) แบบสอบถามความเชิือด้านสุขภาพ และ 3) แบบสอบถามพฤติกรรมการป้องกันตนเองจากการสััมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน การเก็บรวบรวมข้อมูลดําเนินการระหว่่างเดือนมกราคมถึงเมษายน 2567 ด้วยการสััมภาษณ์์แบบมีโครงสร้าง วิเคราะห์ข้อมูลด้วยสถิติเชิิงพรรณนา สถิติสััมประสิทธ์สหสััมพันธ์์สเปียร์แมน และการวิเคราะห์ถดถอยเชิิงเส้นพหุคูณ กลุ่มตัวอย่าง ส่วนใหญ่เป็นเพศหญิง มีอายุเฉลี่ย 70.33 ปี ส่วนใหญ่สำเร็จการศึกษาระดับประถมศึกษาและอยู่ในสถานะสมรส ประมาณครึ่งหนึ่งของกลุ่มตัวอย่างมีเบี้ยยังชีพผู้สูงอายุเป็นแหล่งรายได้หลัก และสองในสามมีรายได้เพียงพอ สำหรับการดํารงชีวิตประจําวัน นอกจากนี้ ประมาณสองในสามไม่มีโรคเรื้อรังและไม่ได้รับประทานยาเป็นประจํา ส่วนใหญ่ได้รับการดูแลจากสมาชิกในครอบครัว กลุ่มตัวอย่างมีพฤติกรรมการป้องกันตนเองจากการสััมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอนระดับปานกลางและมีระดับของตัวแปรทํานายบัางตัวอยู่ในระดับปานกลาง ได้แก่ การรับรู้โอกาสเสี่ยง การรับรู้ความรุนแรง และการรับรู้อุปสรรคในการป้องกันตนเอง อย่างไรก็ตาม กลุ่มตัวอย่างมีการรับรู้ประโยชน์ของการป้องกันตนเอง การรับรู้ความสามารถของตนเอง และสิ่งชักนําให้เกิดการปฏิิบััติในระดับสูง ตัวแปรที่มีความสัมพันธ์์อย่างมีนัยสำคัญกับพฤติกรรมการป้องกันตนเองจากการสัมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน ได้แก่ สิ่งชักนําให้เกิดการปฏิบัติ การรับรู้ความสามารถของตนเอง การรับรู้
ประโยชน์ของการป้องกันตนเอง และการรับรู้ความรุนแรง (r=.54, .53, .39, .18, p < .05 ตามลําดับ) ในทางตรงกันข้าม การรับรู้โอกาสเสี่ยง และการรับรู้อุปสรรคในการป้องกันตนเอง ไม่มีความสัมพันธ์์อย่างมีนัยสำคัญกับพฤติกรรมการป้องกันตนเองจากการสัมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (r = .13, .01, p > .05 ตามลําดับ) ตัวแปรทํานายสามารถอธิบายความแปรปรวนของพฤติกรรมการป้องกันตนเองจากการสัมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน ได้ร้อยละ 41.00 (adjusted R² = .41, p = .009) โดยตัวแปรที่สามารถทํานายพฤติกรรมได้อย่างมีนัยสำคัญ ได้แก่ สิ่งชักนําให้เกิดการปฏิบัติ (Beta = .35, p < .001) การรับรู้ความสามารถของตนเอง (Beta = .29, p < .001) การรับรู้ประโยชน์ของการป้องกันตนเอง (Beta = .26, p = .001) และการรับรู้โอกาสเสี่ยง (Beta = -0.19, p = .009) ดังนั้น พยาบาลชุมชนควรส่งเสริมให้ผู้สูงอายุป้องกันตนเองจากการสัมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอนด้วยกิจกรรมที่เพิ่มความสามารถของตนเองในการปฏิบัติโดยการบูรณาการเนื้อหาเกี่ยวกับประโยชน์ของพฤติกรรมการป้องกันตนเอง การเน้นย้ำถึงความเสี่ยงของการไม่ปฏิบัติตามมาตรการป้องกันตนเอง และการเสริมสร้างแรงจูงใจผ่านการสนับสนุนจากพยาบาลและสมาชิกในครอบครัว
The modern world faces air pollution from exposure to particulate matter 2.5 microns or less (PM2.5), which significantly impacts health and mortality. Older adults are particularly at risk due to age-related physiological decline, pre-existing chronic diseases, weakened immune systems, and limited mobility, all of which reduce their ability to protect themselves from PM2.5 exposure. Such exposure is associated with respiratory diseases, cardiovascular diseases, mental health issues, and other chronic conditions. Therefore, older adults must adopt self-protective behaviors against PM2.5 exposure to prevent severe health complications or even death. These behavioral measures include wearing protective masks, monitoring air pollution levels, avoiding outdoor activities, staying in well-sealed indoor environments, using air purifiers, regularly cleaning living spaces, refraining from smoking or engaging in activities that generate dust, staying hydrated, ensuring the availability of necessary medications and medical equipment, and being aware of abnormal health symptoms. However, there is still a lack of direct research on the self-protective behaviors of older adults regarding PM2.5 exposure, as well as the factors predicting these behaviors in community settings. Identifying such predictive factors could help design activities or programs to promote self-protective behaviors among older adults in communities, ultimately reducing the health risks associated with PM2.5 exposure. This study aimed to 1) examine self-protective behaviors from exposure to PM2.5 among community-dwelling older adults and 2) identify the factors that predict self-protective behaviors from exposure to PM2.5 among community-dwelling older adults. This cross-sectional study examined predictive factors based on the Health Belief Model proposed by Rosenstock, Strecher, and Becker. The sample consisted of older adults aged 60 years who met the following inclusion criteria: 1) residing in Nong Tao Subdistrict for at least one year, 2) having a normal cognitive function, assessed by the Clock Drawing Test score of at least 6 out of a full score of 10, 3) being able to read and write Thai, and 4) providing written informed consent to participate in the study. The sample size was determined using the G*Power program with the following parameters: an effect size of 0.15, an alpha of 0.05, a statistical power of 0.95, and six predictor variables, resulting in a required sample size of 161 participants. The sample was selected using systematic random sampling. The research instruments included 1) a general information questionnaire for older adults, 2) the Health Belief Questionnaire, and 3) the Self-Protective Behavior from Exposure to PM2.5 Questionnaire. Data collection was conducted from January to April 2024 through structured interviews. Data were analyzed using descriptive statistics, spearman rank correlation coefficient, and multiple linear regression analysis. Most of the sample were female, with an average age of 70.33 years. Most had completed primary education and were married. Nearly half relied on older living allowances as their primary source of income, and two-thirds had sufficient income for daily living. Additionally, almost two-thirds had no chronic diseases and were not on regular medication. The majority were primarily cared for by family members. The sample demonstrated a moderate level of self-protective behaviors from exposure to PM2.5 and a moderate level of some predictors—perceived susceptibility, perceived severity, and perceived barriers to self-protection. However, they had a high level of perceived benefits of self-protection, perceived self-efficacy, and cues to action. The variables of cues to action, perceived self-efficacy, perceived benefits of self-protection, and perceived severity of PM2.5 exposure were significantly related to self-protective behaviors from exposure to PM2.5 (r = .54, .53, .39, .18, p < .05, respectively). On the other hand, perceived susceptibility and perceived barriers to self-protection were not significantly related to self-protective behaviors from exposure to PM2.5 (r = .13, .01, p > .05, respectively). The predictive factors collectively explained 41.00% of the variance in self-protective behaviors from exposure to PM2.5 (adjusted R² = .41, p = .009). The significant predictors were cues to action (Beta = .35, p < .001), perceived self-efficacy (Beta = .29, p < .001), perceived benefits of self-protection (Beta = .26, p = .001), and perceived susceptibility (Beta = -0.19, p = .009). Therefore, community nurses should encourage older adults to protect themselves from PM2.5 exposure through activities that enhance self-efficacy in practice. This can be achieved by integrating content on the benefits of self-protective behaviors, highlighting the risks of non-adherence to self-protection measures, and fostering motivation through support from nurses and family members.
